Budizm din midir, felsefe midir?

Budizm, din midir felsefe midir? Budizmin yaygın olduğu Uzak Asya’da ortalama bir budistin budizmi yaşayış şekline bakarsanız, onun için budizm’in din olduğu sonucu çıkarabilirsiniz. Budizmi sonradan benimseyen bir batılı ise budizmin dinden çok bir felsefe olduğunu söyleyecektir. Oysa bu soruya cevap vermeden önce “din” ve “felsefe” kavramları üzerine düşünmek gereklidir.

Felsefe, sözcük kökeni olarak Yunanca seviyorum, peşinden koşuyorum, arıyorum anlamına gelen "phileo" ve bilgi, bilgelik anlamına gelen "sophia" sözcüklerinden türeyen, terimin işaret ettiği entelektüel faaliyet ve disiplindir. Din ise, genellikle doğaüstü, kutsal ve ahlaki öğeler taşıyan, çeşitli ayin, uygulama, değer ve kurumlara sahip inançlar ve ibadetler bütünüdür. Din denilince de aklımıza Avrupa ve Ortadoğu’da yaygın olan tek tanrılı dinler ya da bu coğrafyaların geçmişindeki çok tanrılı dinler gelir.

Sorumuzun cevabını anlamak için göz önüne almamız gereken en önemli olgu, felsefe ile dinin insanlık tarihinin uzun geçmişi boyunca iç içe hatta aynı inanışlara denk gelmiş ve Avrupa’da yaşanan çeşitli düşünsel ve teknolojik gelişmelerle son 3-4 yüzyıl içinde içinde birbirinden ayrılmış ve felsefenin dinin içinde kalan mistizmden soyutlanmış olmasıdır. Oysa bu ayrışmanın Avrupa ve Avrupa kültürünün yoğun bir şekilde etkilediği coğrafyaların düşünce ve inanış geleneğinde ayrışmış olması, tüm inanış sistemlerinde ayrışmış olduğu anlamına gelmez.

Budizm, bu iki kavramında tam olarak ayrışmadığı ve her iki kavramın da tek tek karşılayamadığı inanışlara en büyük örneklerden biridir. Budizm tanrı, peygamber, ruh ve öteki dünya gibi doğa üstü inanışları içermediği için bizim anladığımız anlamda din ile tam olarak örtüşmez iken bir bilgelik arayışı olduğu için felsefeye yakın durur. Ama bunun yanında, başka doğaüstü kavramlar (karma, yeniden doğuş, nirvana) içerdiği ve çeşitli ritüellere sahip olduğu için din ile yakın bir noktada iken felsefeden uzaklaşır.

Kısacası budizm için “din midir, felsefe midir” sorusu sormak ve bu ayrımı yapmaya çalışmak çok anlamlı bir çaba değildir. Budizm, evrensel olarak tanımladığı bir soruna (dukkha), inançtan çok pratik eylemlere (dört soylu gerçek) dayanan bir çözümdür. Bir bilgelik arayışıdır ama bu arayışın içinde önemli doğa üstü kavramlara sahiptir.